Όταν μιλάμε για το «Πέρασμα της Ποταμιάς», έχουμε μπροστά μας ένα ποτάμι που εκβάλλει στον κόλπο της Καλλονής, λίγο μετά από το ποτάμι με τη γέφυρα «Εννιά Καμάρες», και η μεγάλη του γέφυρα βρίσκεται πριν από τον Άγιο Παντελεήμονα, στον δρόμο προς τα Παράκοιλα.
Όταν μιλάμε για το «Πέρασμα της Ποταμιάς», έχουμε μπροστά μας ένα ποτάμι που εκβάλλει στον κόλπο της Καλλονής, λίγο μετά από το ποτάμι με τη γέφυρα «Εννιά Καμάρες», και η μεγάλη του γέφυρα βρίσκεται πριν από τον Άγιο Παντελεήμονα, στον δρόμο προς τα Παράκοιλα.
Η αρχική λεκάνη που παροχετεύει είναι η μεγάλη πεδιάδα της Ανεμότιας, ο κρατήρας του αρχέγονου ηφαιστείου. Από εκεί και πέρα το βαθύ ρέμα σχίζει πραγματικά τα βουνά, σχηματίζοντας φαράγγια, λόχμες, ανοιχτωσιές, μικρούς κάμπους, μέρη μοναδικής φυσικής ομορφιάς, δυσπρόσιτα, παλιά περάσματα αμέτρητων πολιτισμικών γεγονότων και οικιστικά λείψανα χαμένα στον τόπο και στο χρόνο.
Η ποταμιά από τον Κάστελο και η Ξηροκαστρινή (βέλος) (αριστερά) ... και εγώ (1989), απολαμβάνοντας το θέαμα από τα 604 μ. (δεξιά)
Κούλες, ληνοί, υδρόμυλοι, στέρνες και κρήνες, μαζί με αρχαία εξωκκλήσια που δένουν στις χορταριασμένες τους και σημαδεμένες πέτρες διαχρονικά τον φόβο και την ελπίδα του θείου. Ελιές παντού, ανέκαθεν, αμπέλια που τα μαρτυρούν πια τα σέτια και σιτηρά που τα δείχνουν τα υπέροχα αλώνια.
Η Είσοδος της ποταμιάς και ο Κάστελος πέρα (αριστερά) ... όπου έχουν ελευθερώσει ελάφια (δεξιά)
Αυτό το ποτάμι δέχεται τόνους νερών από ένα πραγματικό δίκτυ παραπόταμων από υψηλά βουνά. Στα Βόρεια ο Έλαφος και ο Αγριόσυκος και κύκλω ο Κουρατσώνας επάνω από την Ανεμότια.
Η υπέροχη Αρχαία Ξηροκαστρινή στη νότια είσοδο
Από τα δυτικά και τα νότια η Καλή Λαγκάδα μαζεύει τα νερά από τον Άι-Λια, το πευκόφυτο υψηλό βουνό (800 μ.) που συνεχίζεται προς τα νότια με την κορύφωση του Κάστελου και της Ίσσας, επιβλητικών βράχων (604 και 662 μ.) που με την μοναδική «Ξηροκαστρινή» κλείνουν το πέρασμα στην έξοδό του στον κόρφο.
Αυτό το πέρασμα, με τα χιλιάδες παρακλάδια του και τις κρυφές ομορφιές του, θα εξερευνήσουμε στις επόμενες διαδρομές.