Tο Σκοπευτήριο της Καισαριανής έχει καταγραφεί με μαύρα γράμματα στη σύγχρονη ιστορία μας ως ο τόπος της εκτέλεσης από τους Γερμανούς κατακτητές των διακοσίων Ελλήνων κομμουνιστών ανήμερα την Πρωτομαγιά του 1944. Μια επίσκεψή σε πλησιόχωρο φιλικό μας σπίτι μάς έδωσε την ευκαιρία να επισκεφτούμε τον ιστορικό αυτό χώρο. Ήταν μια ανοιξιάτικη ημέρα του φετινού Φλεβάρη και η απόλαυση του πρωινού περιπάτου συνδυαζόταν απόλυτα με την εκπλήρωση χρέους τιμής στους Έλληνες αγωνιστές που έπεσαν θύματα της ναζιστικής θηριωδίας. 

Το άλσος του σκοπευτηρίου με τα πανύψηλα κυπαρίσσια και τους ευκαλύπτους θαυμάσιος χώρος περιπάτου και αναψυχής για μικρούς και μεγάλους, ενώ το παλιό νυχτερινό κέντρο, « Το Χάραμα», που βρίσκεται ερειπωμένο στην ανατολική πλευρά του άλσους , όπου πολιτικοί, διανοούμενοι και καλλιτέχνες διασκέδαζαν μαζί με φοιτητές και εργάτες, ανακαλεί στη μνήμη μας αξέχαστες μελωδίες του Βασίλη Τσιτσάνη του Γιάννη Παπαϊωάννου, της Σωτηρίας Μπέλλου και τόσων άλλων αξέχαστων λαϊκών καλλιτεχνών. 

Ύστερα από μια απολαυστική βόλτα στην όλη περιοχή του άλσους περνάμε στο σκοπευτήριο, στο χώρο της θυσίας. Οι κάθετες από σκουρόχρωμο μάρμαρο, μη εντοιχισμένες, στήλες που φέρουν τα ονόματα των εκτελεσθέντων, καθώς στέκονται η μια δίπλα στην άλλη, θυμίζουν τις μαύρες σελίδες της ιστορίας της πολύπαθης φυλής μας. Δεν είχα την υπομονή να διεξέλθω το περιεχόμενο όλων των στηλών. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες οι εκτελεσθέντες πρέπει να ήταν τριακόσιοι, όπως είπαμε πριν. Οι διακόσιοι απ’ αυτούς ήταν κρατούμενοι στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Χαϊδαρίου που είχαν καταδικαστεί ως κομμουνιστές από το μεταξικό καθεστώς και είχαν παραδοθεί στους Γερμανούς, επειδή θεωρούνταν επικίνδυνοι για την εθνική ασφάλεια. Πιο επικίνδυνοι, ως φαίνεται, και απ’ αυτούς τους κατακτητές!!! Την πρωτομαγιά λοιπόν του 1944, τους τελευταίους πια μήνες της Κατοχής, ενώ θαμπόβεγγε η μέρα της λύτρωσης, τους έφεραν και τους εκτέλεσαν ανά εικοσάδα, εκδικούμενοι το θάνατο του Γερμανού στρατηγού και των τριών συνοδών του στην Πελοπόννησο. Σ’ αυτούς προστέθηκαν άλλοι εκατό που τους παρέδωσε, όπως λέγεται, στους Ναζί ο Έλληνας διοικητής των Ταγμάτων Ασφαλείας της Πελοποννήσου, για να εκδικηθεί και αυτός το θάνατο του φίλου του στρατηγού!!! Ας μη χρεώνουμε, λοιπόν, τη φριχτή αυτή σφαγή μόνο στους κατακτητές.  

Όλοι τους οι εκτελεσθέντες ανήκαν στη πολύπαθη γενιά του Μεσοπολέμου. Σε μια αδικημένη κοινωνική τάξη που ανδρώθηκε μέσα από κοινωνικούς αγώνες για δικαιοσύνη, ισότητα και κοινωνική απελευθέρωση, και έχασε ανεκμετάλλευτα τα νιάτα και τη δημιουργική της διάθεση στις φυλακές και στα ξερονήσια.  

Προχωρώντας προς τον τόπο της εκτέλεσης διασταυρωθήκαμε το στενό διάδρομο με τους μαθητές ενός Γυμνασίου που έβγαιναν, καθώς είχαν τελειώσει την επίσκεψή τους. Συγκινημένοι και σχεδόν σιωπηλοί. Καμιά εκδήλωση απ’ αυτές που διακρίνεις σε ζωηρούς νέους που ξεφεύγουν απ’ τα ασφυκτικά πλαίσια του σχολείου. Ως φαίνεται, οι συνοδοί καθηγητές τους έκαναν καλά τη δουλειά τους.  

Ο τόπος της εκτέλεσης είναι ένας τετράγωνος χώρος μερικών εκατοντάδων τετραγωνικών μέτρων. Οι αψηλοί τραχείς μαντρότοιχοι που τον περικλείουν δημιουργούν στον επισκέπτη το κατάλληλο σκηνικό της φρικτής τραγωδίας, ωστόσο η φετινή πρώιμη άνοιξη έντυσε το χώμα με πυκνή πρασινάδα και μπόλικες ανεμώνες. Το χώμα που ποτίστηκε με το αίμα των άτυχων παλικαριών.  

Μέσα σε μια τέτοια φύση, όπου τα χρώματα και τα αρώματά της και όλα γύρω ξυπνούν τον έρωτα για τη ζωή, τα άτυχα παλικάρια είδαν για τελευταία φορά τον ήλιο, ένιωσαν για τελευταία φορά το αίμα να χτυπά μέσα στις φλέβες τους, έστειλαν το τελευταίο αντίο στα αγαπημένα τους πρόσωπα, είδαν τους πόθους και τα όνειρά τους να ανεβαίνουν και να χάνονται ψηλά στον αττικό ουρανό.  

Κάθε επισκέπτης εκπληρώνοντας ένα είδος επιβαλλόμενου χρέους επιστρατεύει αναπόφευκτα τη φαντασία του, για να αναπαραστήσει το φριχτό δράμα. Φαντάζεται τους γενναίους της Καισαριανής να στέκονται αγέρωχοι απέναντι στις φονικές κάννες, έχοντας νικήσει το φόβο του θανάτου. Να ζητωκραυγάζουν για την Ελλάδα, για τη λευτεριά. Πιο δυνατοί και πιο ελεύθεροι απ’ τους θύτες τους. 

Δεν θέλω να μου δέσετε τα μάτια.  

Τον ήλιο που ανατέλλει να θωρώ. 

Κι αν κάνετε τα σπλάχνα μου κομμάτια, 

Εσείς πεθαίνετε και όχι εγώ.  

Υπάρχει ο φυσικός θάνατος. Ο θάνατος του σώματος. Αυτός μας βρίσκει όλους. Άλλον αργά, άλλον γρήγορα, χωρίς να τον καλέσουμε. Υπάρχει και ο ηθικός θάνατος, ο θάνατος της ψυχής. Αυτόν τον προκαλεί καθένας μόνος του και όχι μόνο μια φορά. Κάθε φορά που με τις πράξεις του σκοτώνει μέσα του τον άνθρωπο και τον μεταμορφώνει σε θηρίο που διψά για ανθρώπινη σάρκα και αίμα. Αυτόν, τον πρώτο θάνατο, προτίμησαν να υποστούν οι γενναίοι της Καισαριανής. « Καλύτερα να πεθαίνει κανείς στον αγώνα για την ελευθερία παρά να ζει σκλάβος». Αυτά έγραφε σ’ ένα σημείωμά του ο μελλοθάνατος γεωπόνος Νίκος Μαριακάκης μέσα στο καμιόνι που τους μετέφεραν στον τόπο της εκτέλεσης και το πέταξε στο δρόμο, για να το διαβάσουν οι περαστικοί. Ανάλογα σημειώματα έγραφαν και πετούσαν και άλλοι. Δυο φορές γενναίος ο Ναπολέοντας Σουκατζίδης που, ενώ του χαρίστηκε η ζωή από τον διοικητή του στρατοπέδου, χάρη στις υπηρεσίες που του πρόσφερε ως μεταφραστής, εκείνος αρνήθηκε τη χάρη, γιατί τη θέση του θα την έπαιρνε κάποιος άλλος, άγνωστος σ’ αυτόν. Το ίδιο έκανε και ο Αντώνης Βαρθολομαίος που εκτελούσε χρέη στρατοπεδάρχη. Τέτοιες πράξεις αυταπάρνησης και ψυχικού μεγαλείου επισφραγίζουν το μέγεθος της θυσίας αυτών των παλικαριών. 

Φεύγουμε από τον τόπο της θυσίας και νιώθουμε να μας ακολουθεί βαριά η σκιά του φρικτού θανάτου που αναπόφευκτα μας βάζει σε μύχιες σκέψεις και διαλογισμούς. Ο θάνατος για ιδανικά, όπως η πατρίδα και η ελευθερία, είναι ο τιμητικός, ο ένδοξος θάνατος που ανεβάζει εκείνους που τον επιλέγουν στη σφαίρα των ηρώων. Όταν μιλούμε γι’ αυτόν στο νου μας έρχονται οι γενναίοι που πέφτουν στα πεδία των μαχών. Αυτούς δεν τους συνθλίβει η επιθανάτια αγωνία, δεν τους σημαδεύει η σφραγίδα του μελλοθανάτου. Τους βρίσκει ανεπαίσθητος ο θάνατος σε στιγμές που αγωνίζονται με σώμα και ψυχή τον υπέρτατο αγώνα, ενώ καίει μέσα τους η φλόγα της ελπίδας για τη νίκη και τη σωτηρία τους. Ο θάνατος που διάλεξε η μοίρα γι’ αυτούς εδώ τους δύσμοιρους είναι το ίδιο τιμητικός αλλά ψυχικά επώδυνος που μόνο ατσάλινα νεύρα και αλύγιστο φρόνημα μπορούν να τον αντέξουν. Σε όλη του την εφιαλτική διαδικασία. Απ’ τη στιγμή που θα εμφανιστεί στην πόρτα του κελιού ο ιερέας με το δισκοπότηρο ως τη στιγμή που θα ακουστεί το φονικό παράγγελμα. Βαθύ στίγμα του σύγχρονου πολιτισμού η επιβολή και εκτέλεση της θανατικής ποινής. Αφαιρεί βάναυσα από τον άνθρωπο όχι μόνο το απαραβίαστο δικαίωμα της ζωής αλλά και αυτό της στοιχειώδους τιμής και αξιοπρέπειας, ενώ με άκρα υποκρισία λιγοστεύει τάχα το κακό με χαριστικές πράξεις, όπως το δέσιμο των ματιών και η χαριστική βολή στον κρόταφο του κορμιού που σφαδάζει στο χώμα. Ψυχικά επώδυνος και εφιαλτικός και για τα παιδιά που σαν άψυχα εκτελεστικά όργανα αναγκάζονται να πατήσουν τη σκανδάλη.  

Βγαίνοντας απ’ την κεντρική πύλη του πάρκου τα χαρούμενα ξεφωνητά των παιδιών του παρακείμενου δημοτικού σχολείου που απολάμβαναν το διάλειμμά τους μας έφεραν σε μια άλλη πραγματικότητα. Την πραγματικότητα της Ελλάδας που έχει συνηθίσει πια να βρίσκει τη δύναμη να επουλώνει της πληγές της και να συνεχίζει με αισιοδοξία το δρόμο των πεπρωμένων της. 

Χρήστος Αν. Σταυράκογλου 

φιλόλογος