Πριν περίπου μισό εκατομμύριο χρόνια, μετακινούμενοι πληθυσμοί προγονικοί του σύγχρονου ανθρώπου περπατούσαν στο Αιγαίο μεταφέροντας τον πολιτισμό και τις τεχνολογικές κατακτήσεις της εποχής τους, σε αντίθεση με τους σημερινούς που πρέπει να διασχίσουν θάλασσα. Αυτοί οι μετανάστες της Κατώτερης Παλαιολιθικής Εποχής άφησαν τα ίχνη τους στα Ροδαφνίδια στο Λισβόρι και η ομάδα της Νένας Γαλανίδου, αναπληρώτριας Καθηγήτριας του Πανεπιστημίου Κρήτης, τα έφεραν στο φως, χάρη στον Μάκη Αξιώτη και το Χάρη Χαρίση. Η Νένα Γαλανίδου δεν κάνει επιστήμη για την επιστήμη, αλλά για την κοινωνία. Παράγει ιστορική γνώση και οραματίζεται να αφήσει στον τόπο μια αρχαιολογική θέση – πόλο έλξης επισκεπτών και υγιούς οικονομικής ανάπτυξης.

Η συστηματική έρευνα που πραγματοποιεί από το 2012 έχει φέρει στο φως αρχαιολογικές μαρτυρίες  σε μια αλλουβιακή πεδιάδα κοντά στις θερμές πηγές του Κόλπου της Καλλονής. Χειροπελέκεις, κοπείς, άλλα μεγάλα κοπτικά εργαλεία, λιάνιστρα και ξέστρα σε τεράστια αποκρούσματα αποσπασμένα από γιγάντιους πυρήνες ηφαιστειακών πετρωμάτων έρχονται κάθε χρόνο στο φως από το υπέδαφος του Λισβορίου. Συγκροτούν το μεγαλύτερο σύνολο της Αχελαίας τεχνοπολιτισμικής παράδοσης στη νοτιοανατολική Ευρώπη. Ο εντοπισμός του στις όχθες μικρών ποταμών και χειμάρρων στις παρυφές μιας μεγάλης λίμνης καθιστά τα Ροδαφνίδια θέση όμοια με άλλες στην Αφρική, τη  Συροπαλαιστίνη, την Ανατολία και την Ινδία.

Η Ν. Γαλανίδου παρουσίασε στις 23 Μαρτίου, την διεπιστημονική έρευνα στα Ροδαφνίδια στο Παλαιολιθικό Σεμινάριο στο αμφιθέατρο Α. Αργυριάδης του Πανεπιστημίου Αθηνών, παρουσία πολιτικών παραγόντων, Λέσβιων, ακαδημαϊκών και πολλών φοιτητών. Έχει παρουσιάσει όμως την έρευνα και στους κατοίκους του Λισβορίου, με τους οποίους εκείνη και οι φοιτητές της έχουν αναπτύξει πολύ στενούς δεσμούς. Σήμερα μιλά στο «Ε» για την επιστημονική της περιπέτεια, την οποία θα παρακολουθούμε και εμείς και με τη βοήθειά της θα κατανοούμε τη μεγάλη της σημασία για την ιστορία του ανθρώπινου είδους.

Από ανασκαφές

Πότε ξεκίνησε η έρευνα στα «Ροδαφνίδια»;

«Η συστηματική αρχαιολογική έρευνα στην παλαιολιθική θέση στα “Ροδαφνίδια”, στο Λισβόρι της Λέσβου, ξεκίνησε το καλοκαίρι του 2012. Πραγματοποιείται κάθε καλοκαίρι και κάποιες χρονιές, όταν είχαμε την οικονομική δυνατότητα, και την άνοιξη. Βέβαια την άνοιξη δεν γίνεται ανασκαφή, κάνουμε συνήθως καταγραφή, μελέτη του υλικού, σχεδίαση των ευρημάτων, κάνουμε τη δουλειά του λεγόμενου εργαστηρίου».

Οι ντόπιοι στο Λισβόρι ενημερώνονται πολύ συχνά για τις δράσεις. Πώς και επιδιώξατε τόσο στενή σχέση; Δεν το έχουμε συνηθίσει αυτό από την επιστημονική κοινότητα.

«Η άποψή μου είναι ότι ο αρχαιολόγος έχει κοινωνική ευθύνη. Η αρχαιολογία δεν είναι μόνο μία γοητευτική περιπέτεια, αλλά είναι μια επιστήμη που συνδέεται άμεσα με τις αγωνίες της κοινωνίας μέσα στην οποία εντάσσεται και πραγματοποιείται. Εάν δεν έχει σύμμαχο την κοινωνία - την τοπική, αλλά και την ευρύτερη- νομίζω ότι είναι σε έναν κώδωνα αποκλεισμένη από τον κόσμο. Δεν με αφορά εμένα η επιστήμη για χάρη της επιστήμης.

Εξάλλου να σας θυμίσω ότι και η ίδια ανασκαφή αυτή, είναι πανεπιστημιακή ανασκαφή, ήτοι είναι ανασκαφή που γίνεται με πρωταρχικό σκοπό την εκπαίδευση των φοιτητών Αρχαιολογίας στην έρευνα πεδίου. Οι φοιτητές λοιπόν που έρχονται στο νησί κάθε χρόνο εθελοντικά για να μάθουν να σκάβουν, είναι αυτοί που θα αποτελέσουν στο μέλλον τη μαγιά των αρχαιολόγων που θα φέρει στο φως την ατελώς γνωστή Παλαιολιθική Ελλάδα»

Τι ήταν αυτό που σας παρακίνησε να ασχοληθείτε με τα Ροδαφνίδια;

«Στα Ροδαφνίδια βίωσαν τη μαγεία της ανακάλυψης, πρώτοι από όλους δύο γιατροί. Ο Μάκης Αξιώτης και ο Χάρης Χαρίσης, όταν πήγαν στα Ροδαφνίδια το 2000 να αποτυπώσουν το νερόμυλο του 19^ου αιώνα. Οι δυο αυτοί γιατροί εντόπισαν τα λίθινα ευρήματα. Έκαναν μια δημοσίευση στο περιοδικό “Αρχαιολογία και τέχνες” κι έπεσαν διάνα, και παρέδωσαν τα ευρήματα στην αρχαιολογική υπηρεσία. Θα περάσουν πάρα πολλά χρόνια, εννιά χρόνια, μέχρι να φτάσω στο σημείο, να έρθω σε επικοινωνία με έναν από αυτούς, το Μάκη Αξιώτη, που ζει μόνιμα στο νησί και να του ζητήσω να με πάει να μου δείξει τη θέση και να την αξιολογήσουμε παρέα.

Ήδη το 2009 είχα δρομολογήσει μια άλλη συστηματική έρευνα, την οποία συνεχίζω μέχρι τώρα στο Εσωτερικό Αρχιπέλαγος του Ιονίου, στην άλλη πλευρά της Ελλάδας, τα μικρά νησιά ανάμεσα στην Αιτωλοακαρνανία και τη Λευκάδα. Οπότε αυτή η πρόθεσή μου να στρέψω την έρευνα πεδίου στην παλαιολιθική νησιωτική Ελλάδα, με έκανε να δουλέψω με δύο ενότητες νησιών. Τη Λέσβο που είναι μεγάλης κλίμακας και τα μικρά νησιά και τις βραχονησίδες του Ιονίου πελάγους. Θα έλεγα ότι είναι όλα καλά σχεδιασμένα και προγραμματισμένα. Αν και δεν ήταν από την αρχή. Σιγά σιγά μου αποκαλύπτει η Λέσβος τις δυνατότητές της.»

Ποιες είναι οι δυνατότητες της Λέσβου;

«Είναι ένα μεγάλο πλούσιο νησί με απίστευτους φυσικούς πόρους που θα αποτελούσε, όπως θα έλεγα εγώ, έναν ιδανικό προορισμό, έναν κήπο της Εδέμ, και για πέρασμα, αλλά και για στάση των προϊστορικών ανθρώπων, των ανθρώπων της κατώτερης παλαιολιθικής εποχής. Πριν από 500.000 χρόνια, πρέπει να φανταστούμε το νησί αυτό να ενώνεται και να αποκλείεται πάλι. Σήμερα είναι νησί, δεν ήταν πάντα νησί στην ιστορία του. Σε περιόδους παγετώδεις, δηλαδή σε περιόδους που η θαλάσσια στάθμη ταπεινωνόταν, έπεφτε όπως λέμε πιο απλά, γιατί το νερό των ωκεανών κλειδωνόνταν στους παγετώνες εξαιτίας της ξηρασίας και του ψύχους η θαλάσσια στάθμη υποχωρούσε και μια υποχώρηση της τάξης των 60 μέτρων ήταν αρκετή για να ενωθεί η Λέσβος (και τα περισσότερα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου) με τη Δυτική Ασία. Ενώνοντάς τα, βλέπετε ότι όλο αυτό που σήμερα είναι το νησιωτικό σύμπλεγμα του Ανατολικού Αιγαίου, γινόταν η χερσαία απόληξη της Ανατολίας. Σε τέτοιες συνθήκες ήταν δυνατόν να μετακινηθούν πληθυσμοί ζώων και πληθυσμοί προγονικών ειδών του σύγχρονου ανθρώπου, οι λεγόμενοι ανθρωπίδες. 

Γιατί σταματούσαν στη Λέσβο;

«Γιατί είναι ορατό το αποτύπωμά τους, το αρχαιολογικό σε εμάς σήμερα; Νομίζω ότι σταματούν στη Λέσβο γιατί βρίσκουν θηράματα στην όχθη μιας μεγάλης λίμνης της Καλλονής, την τροφή τους δηλαδή, βρίσκουν το υλικό για να κατασκευάσουν τα εργαλεία τους και βρίσκουν και ένα σημείο το οποίο μπορεί να είναι πολύ πολύ φιλόξενο: τις θερμοπηγές. Στις θερμοπηγές δημιουργείται ένα μικρο-περιβάλλον. Δεν είναι τυχαίο ότι τα Ροδαφνίδια βρίσκονται ακριβώς δίπλα στις θερμοπηγές του Άη Γιάννη, του Λισβορίου που είναι το μόνο σημείο με θερμοπηγές στον κόλπο της Καλλονής.

Έτσι στα Ροδαφνίδια έχουμε εγκαταστάσεις πληθυσμών μετακινούμενων που επιλέγουν το νησί αυτό, κατ’ επανάληψη! Και το τελευταίο συμπέρασμα στηρίζεται και στις απόλυτες χρονολογήσεις, αλλά και στον αριθμό, την τεχνολογία, το σχήμα και τα χαρακτηριστικά των εργαλείων.»