Η ευρύτερη γεωπολιτική αστάθεια στη Μέση Ανατολή έχει οδηγήσει τα τελευταία χρόνια στην εκδήλωση έντονων προσφυγικών – μεταναστευτικών ροών προς τη χώρα μας και ιδιαίτερα στα νησιά του Αιγαίου Πελάγους που αποτελούν τις κατεξοχήν πύλες εισόδου προσφύγων – μεταναστών. Οι ροές αυτές έγιναν ιδιαίτερα έντονες από το καλοκαίρι του 2015, με πολλαπλές επιπτώσεις (ανθρωπιστικές, κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές κ.ά.). Εξαιτίας του έντονου προσανατολισμού των νησιών του Αιγαίου Πελάγους στον τουρισμό και της μεγάλης εξάρτησης της ευημερίας τους από αυτόν, οι επιπτώσεις ήταν μεγάλες και πολυδιάστατες τόσο στο επίπεδο της τουριστικής προσφοράς όσο και σ’ αυτό της εικόνας των νησιών ως τουριστικών προορισμών. Τα δεδομένα αυτά σε συνδυασμό με την απουσία επιστημονικών ερευνών που να εξετάζουν τις επιπτώσεις του προσφυγικού – μεταναστευτικού ζητήματος στον ελληνικό τουρισμό υπογράμμισαν την ανάγκη και αποτελέσαν την αφορμή για την πραγματοποίηση της πρωτογενούς έρευνας.

Η έρευνα

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία του Εργαστηρίου Τουριστικών Ερευνών και Μελετών του Τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Αιγαίου, χωρίς χρηματοδότηση (εσωτερική ή εξωτερική). Υπεύθυνοι της έρευνας ήταν ο Επίκουρος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αιγαίου και Διευθυντής του Εργαστηρίου Τουριστικών Ερευνών και Μελετών Δρ. Θεόδωρος Α. Σταυρινούδης[1] και ο Αντιπρύτανης του Varna University of Management, Καθηγητής Stanislav Ivanov. Στόχος της έρευνας ήταν να αποτυπωθούν με τρόπο οργανωμένο και επιστημονικό οι επιδράσεις του προσφυγικού - μεταναστευτικού ζητήματος στις ελληνικές ξενοδοχειακές επιχειρήσεις το 2015 και το 2016. Διεξήχθη με τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου το οποίο στάλθηκε με τη βοήθεια των κατά τόπους ενώσεων ξενοδόχων στις ξενοδοχειακές επιχειρήσεις τεσσάρων νησιών του Αιγαίου (Λέσβος, Χίος, Σάμος και Κως).

Κυριότερα αποτελέσματα

Παρουσιάζεται ακολούθως, με τρόπο απλό και συνοπτικό, ένα μικρό μέρος των αποτελεσμάτων της έρευνας.

1. Τα τέσσερα νησιά στα οποία πραγματοποιήθηκε η έρευνα, δέχθηκαν ιδιαίτερα μαζικές ροές προσφύγων – μεταναστών που ξεπέρασαν τις 759.000 το 2015 και τις 156.000 το 2016. Μάλιστα οι ροές αυτές αυξήθηκαν δραματικά στη διάρκεια της τουριστικής σεζόν του 2015, παράλληλα με τη συνεχιζόμενη οικονομική κρίση.

Πίνακας 1

Προσφυγικές – μεταναστευτικές ροές προς τα υπό εξέταση νησιά

1. Οι συμμετέχοντες στην έρευνα διατύπωσαν μια ιδιαίτερα αρνητική επιρροή του προσφυγικού – μεταναστευτικού ζητήματος στα λειτουργικά αποτελέσματα των επιχειρήσεων τους. Ενδεικτικά, κατά μέσο όρο το 2015 σε σύγκριση με το 2014 οι διανυκτερεύσεις μειώθηκαν κατά 18,75%, ο αριθμός των επισκεπτών μειώθηκε κατά 22,79%, οι τιμές παρουσίασαν πτώση σε ποσοστό 12,45%, η μέση διάρκεια παραμονής μειώθηκε σχεδόν κατά μια ημέρα, η απασχόληση στις ξενοδοχειακές επιχειρήσεις μειώθηκε 5,26%, ενώ το κόστος λειτουργίας αυξήθηκε κατά 5,66%.

Πίνακας 2

Ποσοστό μεταβολής κυριότερων τουριστικών μεγεθών (2015 σε σύγκριση με το 2014)

1. Αντίστοιχα, ιδιαίτερα αρνητικές και ανησυχητικές καταγράφηκαν οι εκτιμήσεις τους  για τη διετία 2016 - 2017, όπου όπως δήλωσαν, αναμένουν πτώση 40,63% στις διανυκτερεύσεις, μείωση 42,58% στον αριθμό των επισκεπτών και απώλειες 35,16% στα έσοδα.

Πίνακας 3

Εκτιμήσεις των συμμετεχόντων στην έρευνα για τα ποσοστά μεταβολής των βασικών τουριστικών μεγεθών τη διετία 2016 - 2017

1. Πρέπει να τονιστεί ότι οι επιπτώσεις δεν ήταν ίδιες σε όλα τα νησιά της έρευνας, αλλά διέφεραν ανάλογα με τις προσφυγικές – μεταναστευτικές ροές, την τουριστική δυναμική κάθε νησιού αλλά και τα χαρακτηριστικά της τουριστικής του ανάπτυξης (π.χ. βαθμό εξάρτησης από το μαζικό τουρισμό).
2. Πέρα όμως και πάνω από αυτά, εξαιτίας του μεγάλου μεγέθους των προσφυγικών - μεταναστευτικών ροών που δέχθηκε το νησί της Λέσβου, οι επιπτώσεις ήταν σαφώς δυσμενέστερες για τις επιχειρήσεις του νησιού, σε σύγκριση με αυτές των υπολοίπων νησιών.
3. Ιδιαίτερα αρνητική ήταν η επίπτωση του προσφυγικού – μεταναστευτικού ζητήματος στην εικόνα τόσο των νησιών όσο –σε μικρότερο βαθμό- και των ίδιων των επιχειρήσεων. Τα νησιά έχουν παραμείνει στο επίκεντρο της διεθνούς δημοσιότητας για πολλούς μήνες και, παρά την προβολή της αλληλεγγύης των κατοίκων, η δημοσιότητα είναι στη συντριπτική της πλειοψηφία αρνητική τείνοντας να μετατρέψει την αντιληπτή τουριστική εικόνα των νησιών από παράδεισους αναψυχής, χαλάρωσης και ηρεμίας σε σύγχρονα κολαστήρια.
4. Όλες οι κύριες αγορές αποστολής τουριστών προς τα νησιά επηρεάστηκαν ιδιαίτερα αρνητικά από το προσφυγικό – μεταναστευτικό ζήτημα, παρουσιάζοντας σημαντικές μειώσεις των αφίξεων και φυσικά βραχυπρόθεσμες και μεσοπρόθεσμες ακυρώσεις. Η μεγαλύτερη αρνητική αντίδραση καταγράφεται στη Γερμανική αγορά ενώ αρνητική αλλά ηπιότερη είναι η αντίδραση της Ελληνικής αγοράς.    

Συμπεράσματα

Τα αποτελέσματα που παρουσιάστηκαν προηγουμένως στηρίζονται αποκλειστικά στις απαντήσεις που δόθηκαν από τους συμμετέχοντες στην έρευνα. Τονίζεται ότι οι επιπτώσεις του προσφυγικού – μεταναστευτικού ζητήματος πρέπει να διακριθούν:

α) στις άμεσες – βραχυπρόθεσμες (όπως αυτές αποτυπώνονται στα λειτουργικά μεγέθη των επιχειρήσεων) και

β) στις μακροπρόθεσμες που είναι οι σοβαρότερες και αφορούν τόσο την εικόνα που έχει διαμορφωθεί για τα νησιά και τη χώρα στο μυαλό και τη συνείδηση των δυνητικών, αλλοδαπών κυρίως, τουριστών όσο και στον τρόπο που οι μεσάζοντες – tour operators θα αντιμετωπίζουν τα νησιά ως τουριστικούς προορισμούς και τις επιχειρήσεις τους  τα επόμενα χρόνια (κυρίως κατά τις διαπραγματεύσεις για την υπογραφή συμβολαίων).

Οι επιπτώσεις αυτές επιτείνονται από α) την, έστω με μικρότερο ρυθμό, συνέχιση των ροών και β) την μακροχρόνια παραμονή μεγάλου αριθμού προσφύγων – μεταναστών στα νησιά με τις επιπτώσεις που αυτό έχει για τους ίδιους τους πρόσφυγες – μετανάστες, τους κατοίκους και τις επιχειρήσεις των νησιών και κυρίως την σε τακτά χρονικά διαστήματα αναμόχλευση του ζητήματος.

Σε τουριστικό επίπεδο το προσφυγικό - μεταναστευτικό ζήτημα συνιστά προφανώς κρίση και για το λόγο αυτό απαιτείται η αντιμετώπισή του με όρους διαχείρισης κρίσης. Πρωτεύοντα ρόλο σ΄ αυτή τη διαχείριση έχουν τόσο οι τοπικοί φορείς και οι επιχειρήσεις αλλά σε καμία περίπτωση τα νησιά δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν την παρούσα κατάσταση χωρίς α) την ανάπτυξη συλλογικών δράσεων και β) την υποστήριξη της πολιτείας και των φορέων της. Άλλωστε, στην παρούσα τουριστική, οικονομική και γεωπολιτική συγκυρία οι επιπτώσεις που προαναφέρθηκαν δεν περιορίζονται στα εν λόγω νησιά αλλά διαχέονται στο σύνολο της χώρας επηρεάζοντας δυσμενώς τόσο τα οικονομικά όσο και τα τουριστικά της δεδομένα.

Οι ερευνητές ευχαριστούν για τη συνεργασία τους τις ενώσεις ξενοδόχων των τεσσάρων νησιών, τους τουριστικούς επιχειρηματίες που συμμετείχαν στην έρευνα, το Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο της Ελλάδος και το Ινστιτούτο Τουριστικών Ερευνών και Μελετών.