Γράφουν οι Πάνος Γρηγορίου & Σοφία Τρικάλη

Κάθε εποχή είναι φυσικό να δημιουργεί τον δικό της πολιτισμό, το δικό της κοινωνικό και οικονομικό μοντέλο αλλά και να καλείται να αντιμετωπίσει τα δικά της ιδιαίτερα προβλήματα. Ανάλογα και η σημερινή εποχή, παράλληλα με την πολιτισμική και κοινωνική ταυτότητα που διαμόρφωσε, γέννησε αφειδώς και μύρια προβλήματα, ξεχωριστή θέση ανάμεσα στα οποία κατέχει σίγουρα και το αυξανόμενο πρόβλημα της μετανάστευσης.

Η μαζική αύξηση προσφυγικών πληθυσμών τα τελευταία χρόνια στην χώρα μας, καθώς και η παράτυπη μετανάστευση αποτελούν προκλήσεις για τα συστήματα διακυβέρνησης και υπομονεύουν την έννομη τάξη τους. Η έννοια της κοινωνικής πολιτικής είναι άρρηκτα συνυφασμένη με το ευρωπαϊκό κράτος πρόνοιας, όπου, πέρα από τους τομείς υγείας, κοινωνικής ασφάλισης και συνθηκών εργασίας, έχει περάσει και στο νέο πεδίο της μετανάστευσης. Η έννοια της ευρωπαϊκής κοινωνικής πολιτικής συνδέεται με ζητήματα όπως η επιβίωση του ευρωπαϊκού οράματος και η ανάγκη για συνειδητοποίηση υπερεθνικής συμβίωσης των ευρωπαϊκών λαών. Ωστόσο, παρόλο που το Συμβούλιο της Ευρώπης καλλιέργησε την έννοια των ευρωπαϊκών κοινωνικών δικαιωμάτων, η οικοδόμηση για την επιδίωξη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης για κοινωνική εναρμόνιση είναι σε ακόμη σε πρωτόλεια μορφή.  

Πάνος Γρηγορίου, Καθηγητής Διεθνών & Ευρωπαϊκών Θεσμών, Πανεπιστημίου Αιγαίου, Διευθυντής Europe Direct Βορείου Αιγαίου

Οι εξελίξεις στον τομέα της μετανάστευσης αρχικά συνδέονται με την μεταρρυθμιστική Συνθήκη της Λισαβόνας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθεί μεν να χαράσσει κοινές πολιτικές και κοινούς άξονες για τους μετανάστες, που εισέρχονται στην Ευρώπη, όμως, τα κράτη μέλη περιορισμένα από τις ιστορικές, κοινωνικές και πολιτικές συγκυρίες προσπαθούν να μειώσουν τις κοινωνικές αντιδράσεις από την μεταναστευτική παρουσία περιορίζοντας -τουλάχιστον έτσι θεωρούν- το εκλογικό κόστος.                                                        

Η σοβαρότητα του μεταναστευτικού φαινομένου είναι δεδομένη. Η μετανάστευση και ο εκτοπισμός εξακολουθούν να προκαλούν αρνητικές αντιδράσεις στις σύγχρονες κοινωνίες. Αυτές τις αντιδράσεις εκμεταλλεύονται οπορτουνιστές, που έχουν συμφέροντα στο να χτίζονται τείχη διαίρεσης και όχι γέφυρες σύνδεσης. Εδώ ακριβώς φαίνεται η σημασία του ρόλου της εκπαίδευσης στο να «προωθεί την κατανόηση, την ανεκτικότητα και τη φιλία μεταξύ όλων των εθνών, φυλετικών και θρησκευτικών ομάδων», βασική δέσμευση της Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.                     

Σε ένα πλουραλιστικό ευρωπαϊκό κοινωνικό περιβάλλον, η εκπαίδευση, ως θεμελιώδες δικαίωμα των νέων ανθρώπων, επιβάλλεται να ανταποκριθεί στις ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας και να δημιουργήσει τις συνθήκες για να μάθουν οι νέοι να αλληλεπιδρούν δημιουργικά με τους συνανθρώπους τους και να συνεργάζονται αποτελεσματικά, ανεξάρτητα από την χώρα προέλευσής τους ή τις θρησκευτικές πεποιθήσεις τους. 

Η άφιξη αυτών των πληθυσμών στην Ελλάδα κατέστησε επείγουσα τη διαμόρφωση πολιτικών για την εκπαίδευση τους. Ο ρόλος της εκπαίδευσης γίνεται πιο ανθρωπιστικός και ο ρόλος του εκπαιδευτικού πλουραλιστικός, αφού είναι αυτός που θα μυήσει τον μαθητή στην αξία της γνώσης.                                                                          

Η εκπαίδευση, ως φορέας διδασκαλίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και, πιο συγκεκριμένα, η διαπολιτισμική εκπαίδευση, έχει ως έργο να προετοιμάσει τους μαθητές ως πολίτες μιας πολυπολιτισμικής κοινωνίας ενισχύοντας τον αμοιβαίο σεβασμό και την αποδοχή της διαφορετικότητας. Σε μια τέτοια κοινωνία και σε ένα τέτοιο εκπαιδευτικό σύστημα η αποδοχή του διαφορετικού είναι μια επιτακτική ανάγκη. Το σχολείο είναι ένας θεσμός όπου καλούνται να μάθουν να συμβιώνουν διαφορετικοί πολιτισμοί. Επίσης, μέσω της σωστής εκπαίδευσης μπορεί να αναπτυχθεί ο σεβασμός για τα ανθρώπινα δικαιώματα, που είναι  βασική ανθρώπινη αρχή και θεμελιώδης κανόνας συμβίωσης σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία.        

Με αυτήν την έννοια, η διαπολιτισμική εκπαίδευση καλείται να διαδραματίσει έναν σημαντικό ρόλο στο ευρωπαϊκό εκπαιδευτικό σύστημα προωθώντας την ομαλή ένταξη των μεταναστών στις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Με το διαπολιτισμικό μοντέλο δημιουργούνται ίσες ευκαιρίες τόσο στο σχολικό όσο και στο κοινωνικό περιβάλλον, καταργούνται οι διακρίσεις και προωθείται η ισονομία, η αλληλοαποδοχή και η αλληλεγγύη.            

Σοφία Τρικάλη, ΠΜΣ «Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση & Ευρωπαϊκές Κοινωνίες»

Η μετανάστευση απαιτεί ανταπόκριση. Μπορούμε να υψώσουμε τείχη ή μπορούμε να απλώσουμε το χέρι προς την άλλη πλευρά, χτίζοντας γέφυρες επικοινωνίας, οικοδομώντας εμπιστοσύνη και αλληλοσεβασμό; Σε τι από τα δύο μπορεί να μας οδηγήσει ο ευρωπαϊκός πολιτισμός μας; Η συνειδητοποίηση του μεγέθους του προβλήματος της μετανάστευσης  και των παρενεργειών του οδηγεί στην ενεργοποίηση εσωτερικών (εθνικών) αντιστάσεων. Τεκμαίρεται φυσικά  ο καταλυτικός ρόλος της ευρωπαϊκής εκπαιδευτικής πολιτικής, ώστε να προωθεί μια πολιτική ίσων κοινωνικών δικαιωμάτων από κοινού με την προώθηση των συμπεριφορών, που στρέφονται για την εμπέδωση της κοινωνικής δικαιοσύνης και του σεβασμού στην διαφορετικότητα.