«Άντανδρον Αλκαίος μεν καλεί Λελέγων πόλιν… εντός δε (του Ιδαίου κόλπου) Άντανδρος εστίν υπερκείμενον έχουσα όρος ό καλούσιν Αλεξάνδρειαν, όπου τας θεάς κριθήναι φασίν υπό του Πάριδος και ο Ασπανεύς το υλοτόμιον της Ιδαίας ύλης ενταύθα γαρ διατίθενται καταγόντες τοις δεομένοις» μας λέει πάλι ο πολύτιμος Στράβωνας (1.51), αφού λίγο πιο πέρα από το Αλτινολούκ (20 χιλ.), στους λόφους Ντεβρέν και Καλέτασι, επάνω από το δρόμο, ανασκάπτεται από το 2001, η Ακταία πόλις Άντανδρος, που πλήρωνε φόρους 15 ταλάντων το 425 - 424 π.Χ. στους Αθηναίους (Θουκυδίδης). Θεωρείται Αιολική πόλις που πήρε το όνομα της από ένα στρατηγό των Αιολέων. Οι Λέσβιοι φυγάδες, το 424 π.Χ., εδώ ήθελαν να στήσουν «Αιολική Ηγεμονία». Όμως όλος της ο πλούτος ήταν το «υλοτόμιον της Ιδαίας ύλης», δηλαδή η εκμετάλλευση της ναυπηγικής ξυλείας του βουνού. Ο Βιργίλιος θεωρεί ότι τα καράβια που έφτιαξε ο Αινείας για να φθάσει και να ιδρύσει τη Ρώμη, κατασκευάστηκαν εδώ. Επίσης έπαιξε το ρόλο της στον Πελοποννησιακό πόλεμο, επισκευάζοντας τα πλοία από τις ναυμαχίες των Αθηναίων με τους Σπαρτιάτες. Οι ανασκαφές στο λόφο Ντεβρέν (επισκέψιμος) αποκάλυψαν μια βίλλα της ύστερης αρχαιότητας (αρκετά δωμάτια, στοά, αποχετευτικό δίκτυο, λουτρό, μαγειρείο) με υπέροχα ψηφιδωτά δάπεδα και τοιχογραφίες. Χρονολογείται κύρια τον 4^ο μ.Χ. αι. και φθάνει μέχρι τον 6^ο - 7^ο αι.. Το εκτεταμένο αποχετευτικό δίκτυο οδηγεί στην ύπαρξη και άλλων κτισμάτων. Δυτικά του λόφου Καλέτασι, ανασκάπτεται η νεκρόπολη της πόλης, μιας πυκνοκατοικημένης περιοχής, από τον 7^ο - 1^ο αι. π.Χ.. Βρέθηκαν εγχυτρισμοί βρεφών και ενηλίκων, πήλινες και λίθινες λάρνακες. Τα κτερίσματα αποτελούνται από πλούσια, καλής ποιότητας κεραμική. Τα ευρήματα εκτείνονται βόρεια και νότια του δρόμου, με το ανώτερο στρώμα των Βυζαντινών χρόνων. Οχυρωματικά έργα υπάρχουν στην κορυφή του λόφου*. Από το Ακτσάι έως το Κουτσούκ Κουγιού, υπάρχουν τρεις αρχαίες πόλεις. Στη θέση του επινείου του Αδραμυττίου, τοποθετούνται τα Άστυρα της Μυσίας, την οποία ο Σκύλαξ την αναφέρει σαν «Λεσβία χώρα». Παρόλα αυτά δεν ανήκε στις Ακταίες πόλεις, αλλά παραδόξως φορολογείται από την Αθήνα το 452 - 453 π.X. (500 Αθηναϊκές δραχμές) με τις Ιωνικές πόλεις. Σύμφωνα με τον Στράβωνα, ανήκε στην «Αντανδρίαν». «Εν η (Άστυρα) της Αστυρηνής Αρτέμιδος ιερόν εν άλσει» Αυτή την Άρτεμη και τον τράγο έφεραν τα νομίσματα της Αντάνδρου (μας θυμίζουν τα νομίσματα της Πύρρας). Η τρίτη πόλη, τα Γάργαρα, βρισκόταν προς το Κουτσούκ κουγιού και θα τη δούμε αργότερα. Ο δρόμος λοιπόν, πριν σκαλώσει στο βουνό, έχει από επάνω του το βουνό και από κάτω τις παραλίες, τα ξενοδοχεία και τις ελιές του Αλτινολούκ.

*Antandros: Οδηγός του Δήμου του Αλτινολούκ

Άστυρα - Άντανδρος - Γάργαρα

Η βίλλα (Τerrace House)

…με τα υπέροχα ψηφιδωτά δάπεδα

…και τις τοιχογραφίες

…του 4^ου μ.Χ. αι.

…με την νεκρόπολη της Αντάνδρου

…με πιθάρια εγχυτρισμών, πήλινες και λίθινες σαρκοφάγους

…με την κεραμική των ελληνικών και μικρασιατικών εργαστηρίων

…με την Αστυρηνή Άρτεμη και τον τράγο

…και παντού την ελληνική γραφή!!!