Στην προβολή, ένα ενδογενές ερέθισμα μεταφράζεται σαν εξωγενές και έτσι παρερμηνεύεται. Το όριο ανάμεσα στον εαυτό και το περιβάλλον χάνεται.
Η προβολή αποτελεί έναν ψυχοδυναμικό αρχέγονο μηχανισμό άμυνας. Ένα βρέφος που υποφέρει από κολικούς, είναι πιθανό να έχει την υποκειμενική εμπειρία του «τραύματος» και όχι την εμπειρία ότι «κάτι μέσα μου πονάει». Δεν μπορεί ακόμη να ξεχωρίσει έναν ενδογενή πόνο, όπως ο κολικός, από μια εξωγενώς προκαλούμενη δυσφορία, όπως είναι η πίεση από τις πολύ σφικτές πάνες. Στην παιδική ηλικία, η προβολή είναι μέρος της εξελικτικής εργασίας της ψυχικής λειτουργίας. Στην ενήλικη όμως ζωή, όπως και ο μηχανισμός της άρνησης μειώνει την αντίληψη της πραγματικότητας και η εκτεταμένη χρήση του συναντιέται σε άτομα με ψυχωσική δομή.

Στην ενήλικη ζωή το άτομο αποδίδει («προβάλλει») σε ένα άλλο πρόσωπο ή πρόσωπα ιδέες, συναισθήματα, κίνητρα που έχει το ίδιο, αλλά που του δημιουργούν άγχος καθώς δεν μπορεί να τα αποδεχτεί ως κομμάτια του εαυτού του.

Η προβολή προφυλάγει το άτομο από το άγχος που προκύπτει από μια εσωτερική σύγκρουση. Εξωτερικεύοντας κάθε τι το απαράδεκτο, το άτομο αντιμετωπίζει αυτό το απαράδεκτο σαν μια κατάσταση ξέχωρη απ’ αυτό. Η προβολή μπορεί να χρησιμοποιείται τόσο από άτομα που είναι εκτός πραγματικότητας (όπως π.χ. μια παραληρητική ιδέα καταδίωξης που μπορεί να είναι η προβολή της εσωτερικής επιθετικότητας στο περιβάλλον), όσο και από υγιή άτομα (όπως π.χ. η απόδοση κινήτρων, ιδεών, συμπεριφοράς του ενός συζύγου στον άλλο και τανάπαλιν). Ρατσιστικές, θρησκευτικές κ.τ.λ. προκαταλήψεις και φανατισμοί βασίζονται επίσης στην προβολή.

Η προβολή είναι με λίγα λόγια η μετάθεση της ευθύνης για προσωπικές δυσκολίες και αποτυχίες σε άλλους. Επίσης, είναι η απόδοση προσωπικών μη παραδεκτών ή υποτιμητικών σκέψεων, επιθυμιών και πράξεων σε άλλο άτομο. Π.χ. Ο μαθητής λέει ότι ο δάσκαλος τον αντιπαθεί για αυτό και τον απέρριψε στο μάθημά του.

Στις ήπιες και ώριμες μορφές της η προβολή αποτελεί τη βάση για την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης. Δεδομένου ότι κανένας δεν θα μπορέσει ποτέ να μπει μέσα στο νου ενός άλλου ατόμου, είναι απαραίτητο να καταφύγουμε στην ικανότητά μας να προβάλουμε την εμπειρία μας προκειμένου να κατανοήσουμε τον υποκειμενικό κόσμο του άλλου. Είναι γνωστό ότι οι ερωτευμένοι διαβάζουν ο ένας τη σκέψη του άλλου με τρόπους που ούτε οι ίδιοι είναι σε θέση να εξηγήσουν λογικά.

Στις κακοήθεις μορφές της η προβολή επιφέρει επικίνδυνες παρανοήσεις και διαταραχές στις διαπροσωπικές σχέσεις. Όταν οι προβαλλόμενες στάσεις διαστρεβλώνουν σε μεγάλο βαθμό το αντικείμενο πάνω στο οποίο προβάλλονται, ή όταν αυτό που προβάλλεται απαρτίζεται από αποκηρυγμένα και πολύ αρνητικά τμήματα του ατόμου, τότε τα πράγματα είναι δύσκολα. Οι άλλοι δυσανασχετούν με τις διαστρεβλώσεις που υφίσταται η εικόνα τους, και είναι πιθανό να αντιδράσουν έντονα επειδή θεωρούνται, για παράδειγμα, ότι επικρίνουν, ζηλεύουν ή καταδιώκουν το άτομο που πραγματοποιεί την προβολή. Τέτοιου τύπου προβολές γίνονται συνήθως από άτομα που έχουν την τάση να αγνοούν την ύπαρξη αυτών των στοιχείων στον εαυτό τους και τα αποδίδουν σε άλλους. Όταν ένα άτομο χρησιμοποιεί την προβολή ως βασικό τρόπο κατανόησης του κόσμου και αντιμετώπισης της ζωής, τότε λέγεται ότι έχει παρανοϊκό χαρακτήρα.

Παντελής Παπαδόπουλος

<http://www.papapan.gr/issues/15-defence-mechanisms>