Η άρνηση είναι ένας αμυντικός μηχανισμός ο οποίος λειτουργεί ασυνείδητα και έχει ως αποτέλεσμα, το άτομο να αρνείται την ύπαρξη ορισμένων στοιχείων που προέρχονται από την εξωτερική πραγματικότητα. Ένα συνηθισμένο παράδειγμα είναι ο αλκοολικός που αρνείται ότι έχει πιει, ενώ μυρίζει αλκοόλ. Η άρνηση ως μηχανισμός άμυνας δεν κάνει διακρίσεις, εμφανίζεται σε όλους τους ανθρώπους. Η αντίδραση αυτή έχει τις ρίζες της στον εγωκεντρισμό του παιδιού και βασίζεται στην θεώρηση ότι «αν δεν το παραδεχτώ, τότε δεν συμβαίνει».

Υπάρχουν δύο είδη άρνησης: 1) Η Άρνηση της παρόρμησης: Χαρακτηριστικά παραδείγματα της άρνησης της παρόρμησης είναι κάποιες εκφράσεις που ασυνείδητα χρησιμοποιούνται στο άκουσμα μιας δυσάρεστης είδησης. Για παράδειγμα. «δεν μπορεί να συμβαίνει σε μένα». Επίσης, η απάντηση ενός οργισμένου ατόμου που διαμαρτύρεται λέγοντας «όχι, δεν είμαι θυμωμένος». 2) Άρνηση της πραγματικότητας: Στην άρνηση της πραγματικότητας το άτομο δυσκολεύεται να αναγνωρίσει το μέγεθος μιας απειλής. Παραδείγματα: η φράση «όχι» στο άκουσμα θανάτου ενός προσφιλούς προσώπου. Η άρνηση των παιδιών να αποδεχθούν τον θάνατο αγαπημένου τους κατοικίδιου στο οποίο μιλάνε όπως όταν ζούσε. Η συνειδητή αποφυγή της προσέγγισης ενός δύσκολου προβλήματος όπως απλήρωτοι λογαριασμοί, ανεργία που στην πορεία γίνεται μηχανική και ασυνείδητη. Στην περίπτωση απρόβλεπτων καταστροφών, όπως οι σεισμοί, διαπιστώνεται άρνηση κατοίκων να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, και παρόλο που έχουν επίγνωση της απειλής, διαμένουν σε σεισμικά ανεπαρκή κτήρια.

Οι περισσότεροι άνθρωποι υπόκεινται στην άρνηση από αδυναμία να διαχειριστούν μία αλήθεια που δεν αντέχουν. Οι περισσότεροι από εμάς χρησιμοποιούμε την άρνηση έως ένα βαθμό για να κάνουμε τη ζωή μας λιγότερο δυσάρεστη. Αυτός ο μηχανισμός άμυνας μπορεί ακόμη και να σώσει τη ζωή ενός ατόμου, το οποίο αν και βρίσκεται σε κατάσταση κρίσης ή άμεσης ανάγκης, επιστρατεύει την άρνηση με αποτέλεσμα να δράσει με ένα τρόπο που είναι πιο αποτελεσματικός. Αυτό συμβαίνει διότι το άτομο, επιστρατεύοντας την άρνηση, μπορεί να ενεργήσει με έναν τρόπο που αντικειμενικά είναι ο πιο αποτελεσματικός και ηρωικός. Σε κάθε πόλεμο παρουσιάζονται ιστορίες ατόμων που διατήρησαν την ψυχραιμία τους σε απειλητικές και τρομακτικές καταστάσεις και κατάφεραν να σώσουν τον εαυτό τους και τους συντρόφους τους.

Οι θετικές ψευδαισθήσεις (διαστρέβλωση) μπορούν να αποδειχτούν ωφέλιμες για την ψυχική υγεία του ατόμου, αρκεί να μην είναι πολύ ακραίες. Η προσωρινή απαλλαγή από κάποιο συναισθηματικό τραύμα μπορεί να οδηγήσει στην αποφυγή άγχους και κατάθλιψης. Όμως, η άρνηση μπορεί να επιφέρει και αρνητικά αποτελέσματα, καθώς δυσχεραίνει την προσαρμογή όταν αποτρέπει εποικοδομητικές ενέργειες. Παράδειγμα, περιπτώσεις κατά τις οποίες ένας ασθενής αρνείται να παραδεχτεί ότι έχει νοσήσει και πρέπει να ακολουθήσει την κατάλληλη θεραπεία. Σύζυγοι που υφίστανται κακοποίηση από τους συντρόφους τους και αρνούνται την επικινδυνότητα τους, αλκοολικοί που επιμένουν ότι δεν αντιμετωπίζουν πρόβλημα με το ποτό, μητέρες που αγνοούν τα αποδεικτικά στοιχεία ότι οι κόρες τους έχουν παρενοχληθεί σεξουαλικά, ηλικιωμένα άτομα που δεν σκέφτονται να σταματήσουν να οδηγούν παρά την προφανή αδυναμία τους, όλα αυτά είναι μερικά παραδείγματα άρνησης στη χειρότερη μορφή της.

Το ψυχοπαθολογικό γνώρισμα της άρνησης είναι η μανία. Τα άτομα που φτάνουν σε τέτοιου είδους ψυχοπαθολογικές καταστάσεις αρνούνται να παραδεχτούν την πραγματικότητα της κατάστασης που τους συμβαίνει σε ακραίο βαθμό. Τα άτομα που χρησιμοποιούν ως βασική τους άμυνα την άρνηση, είναι μανιακά σε ό, τι αφορά την οργάνωση του χαρακτήρα τους και ονομάζονται υπομανιακά. Στη μανιακή κατάσταση τα άτομα μπορεί να φτάσουν σε σημείο να αρνηθούν, σε εκπληκτικό βαθμό, τα σωματικά τους όρια, την ανάγκη τους για ύπνο, την κρισιμότητα της οικονομικής τους κατάστασης, τις προσωπικές τους αδυναμίες, ακόμη και τη θνητότητα της φύσης τους.

Παντελής Παπαδόπουλος

<http://www.papapan.gr/issues/15-defence-mechanisms>

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%86%CF%81%CE%BD%CE%B7%CF%83%CE%B7.