«Κοντόκουσι» ονομάζεται στην Ιαπωνία ο μοναχικός θάνατος. Στην ασιατική χώρα δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι, κυρίως υπερήλικες, πεθαίνουν μόνοι και αβοήθητοι κάθε χρόνο. Οι σοροί πολλών από αυτούς ανακαλύπτονται τυχαία μετά από μέρες μέσα στις κατοικίες τους, καθώς κανένας δεν τους είχε αναζητήσει. Πρόκειται για ένα φαινόμενο που απασχολεί την τοπική επιστημονική κοινότητα, ενώ έχουν συζητηθεί κάποιες αιτίες, όπως είναι η απομόνωση πολλών ηλικιωμένων, η χαλάρωση των κάποτε ισχυρών οικογενειακών δεσμών, η οικονομική δυσπραγία, αλλά και η τάση πολλών ανθρώπων να «υπομένουν χωρίς να ζητούν βοήθεια», κάτι που θεωρείται αρετή στην ιαπωνική κουλτούρα. Επίσης, προτάθηκε ως αιτία το αυξημένο ποσοστό ψυχικών διαταραχών στους υπερήλικες, που οδηγεί στην απόσυρση και την απομόνωσή τους, είτε ως συνέπεια των διαταραχών αυτών, είτε για να αποφύγουν το στίγμα του ψυχικά ασθενή.

Ίσως αυτά να φαίνονται απόμακρα και άσχετα από την ελληνική πραγματικότητα. Είναι όμως; Ας εξετάσουμε πιο προσεκτικά το θέμα. Από μελέτες που πραγματοποιήθηκαν στη χώρα μας, φαίνεται ότι περίπου ένας στους τρεις ανθρώπους άνω των 65 ετών πάσχει από κάποιας μορφής κατάθλιψη. Όσον αφορά τους ηλικιωμένους που μένουν σε οίκους ευγηρίας, το 45-60% παρουσιάζει συμπτώματα κατάθλιψης. Έχει φανεί ότι η ενασχόληση με κοινωνικές δραστηριότητες και η ύπαρξη «δικτύων» υποστήριξης από συγγενείς και φίλους μειώνουν την πιθανότητα κατάθλιψης, ενώ η απομόνωση την αυξάνει. Ακόμα κι αν αμφισβητηθούν οι έρευνες, για το δείγμα που επέλεξαν, τον αριθμό των συμμετεχόντων και τον τρόπο που όρισαν την «κατάθλιψη», τα αποτελέσματα δεν παύουν να είναι κάτι παραπάνω από ανησυχητικά. Μας φέρνουν αντιμέτωπους με μια πραγματικότητα που συνήθως αποφεύγουμε να δούμε: πολλοί ηλικιωμένοι ζουν αποκομμένοι από την κοινωνία, δυστυχισμένοι, μόνοι.

Η κατάσταση λοιπόν των ηλικιωμένων στην Ελλάδα δεν είναι πολύ διαφορετική από ότι στην Ιαπωνία. Η αποξένωση που παρατηρείται ιδιαίτερα στις μεγάλες πόλεις, η έμφαση στο «εγώ» αντί στο «εμείς», αλλά και η γενικότερη υποτίμηση των ηλικιωμένων οδηγούν πολλούς συνανθρώπους μας στο να ζουν και να πεθαίνουν μόνοι. Σε παλιότερες εποχές, οι οικογενειακοί δεσμοί παρέμεναν ισχυροί καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του ατόμου, οπότε σε μεγάλο βαθμό τη φροντίδα των ηλικιωμένων αναλάμβανε η ευρύτερη οικογένεια. Σήμερα, η έμφαση που δίνεται στην ατομικότητα, παρά τα θετικά της σημεία, οδηγεί συχνά σε παραμέληση των μεγαλύτερων σε ηλικία συγγενών, που δυσκολεύονται να φροντίσουν μόνοι τους τον εαυτό τους.

Επίσης, τα γηρατειά παρουσιάζονται από την κυρίαρχη δυτική κουλτούρα όχι ως ένα φυσιολογικό στάδιο της ζωής, αλλά ως κάτι το οποίο πρέπει να κρυφτεί επιμελώς, κάτι που προκαλεί ντροπή και αμηχανία. Ας αναλογιστούμε πόσα χρήματα ξοδεύονται για την προώθηση προϊόντων «αντιγήρανσης», πόσες συμβουλές για να «δείχνουμε νέοι» κυκλοφορούν σε περιοδικά και ιστοσελίδες, πόσο προβάλλεται η νεότητα ως ουσιαστικά η μόνη ευτυχισμένη και επιθυμητή περίοδος της ζωής του ανθρώπου. Αυτό λοιπόν που περιγράφεται ως «κατάθλιψη στους ηλικιωμένους» δεν είναι απλά ένα βιολογικό και ψυχολογικό φαινόμενο. Είναι πρωτίστως κοινωνικό. Θα πρέπει να αναγνωριστεί αυτό και να μας προβληματίσει όλους, ώστε να συμβάλουμε, όσο μπορεί ο καθένας, στο να αλλάξει αυτή η κατάσταση.

 * Ο κ. Νίκος Μοσχόπουλος είναι ψυχίατρος, Υπ. Διδάκτωρ ΑΠΘ, μέλος της Φροϋδικής Εταιρείας Ελλάδας.