Λέγαμε τις προάλλες για τα συγγνωστά και ασύγγνωστα λάθη της γλώσσας και στον προφορικό και στο γραπτό λόγο, και θα πρέπει δυστυχώς να ομολογήσουμε ότι το λάθος στο διάβα του χρόνου είναι ισχυρότερο από το ορθό και το καλλιεπές.

Το «λάθος», εκ του λανθάνω και του αρχαιότερου τύπου «λήθω», σημαίνει αυτό που μένει απαρατήρητο και το ξεχνάμε, και όμως στην πραγματικότητα συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Είναι αυτό που σαγηνεύει, που πιάνει δηλαδή στα δίχτυα του (σαγήνη είναι το δίχτυ) το α-ληθές.

Για του λόγου το αληθές η νεοελληνική γραμματεία και ο καθημερινός λόγος έχουν να μας δώσουν πλείστα όσα παραδείγματα.

Ακούμε κάθε μέρα: «έχω την πληροφόρηση ότι...» που σημαίνει «έχω την πληροφορία» και όχι τη διαδικασία της παραγωγής της πληροφορίας.

Λέμε «μεριμνώ και τυρβάζω περί πολλά», εκ του ευαγγελικού, όμως δεν υπάρχει «τυρβάζω». Το ρήμα είναι τυρβάζομαι. Το β΄ πρόσωπο του μέσου ενεστώτα προφανώς έχει προκαλέσει τη σύγχυση.

Βάζουμε βαρβαροφώνως το «πλέον» στην αρχή της πρότασης, και λέμε «αφορά εις τον πολιτισμό», εμπρόθετο που υποστηρίζεται και από επιφανείς γλωσσολόγους.

Οι έντεκα στους δέκα Έλληνες χρησιμοποιούν τη λέξη «ποσόστωση» με την έννοια της ποσοστιαίας σχέσης, αντί της ορθής, δηλαδή της επιβολής ποσοτικών περιορισμών στις εισαγωγές προϊόντων.

Λέμε «αμαρτίαι γονέων παιδεύουσι τέκνα», ότι δηλαδή τα ταλαιπωρούν, και δεν πάει κανενός ο νους ότι σημαίνει ακριβώς το αντίθετο, δηλαδή ότι τα εκπαιδεύουν!

Προφέρουμε ελληνοπρεπώς και εσφαλμένα αγγλικές λέξεις, όπως το «leasing» που το προφέρουμε «λίζιν» και το «γκράφιτι» αντί του ορθού «γκραφίτι» (για τα οποία «graffiti των τοίχων» έχει γράψει ένα περισπούδαστο ποιητικό έργο ο πρόσφατα αποδημήσας Σάμιος λογοτέχνης και εκπαιδευτικός Αρ. Βουγιούκας).

Στη Σάμο παρατονίζουμε και λέμε «Βαθύλλο» το γνωστό αθλητικό σωματείο, ενώ είναι γνωστό ότι ο αρχαίος ωραίος έφηβος μουσικός και ερωμένος του Πολυκράτη λεγόταν «Βάθυλλος».

Πολλά λάθη ωστόσο ξεκινάνε και πολιτογραφούνται από την ποίηση, όσο κι αν φαίνεται παράξενο.

Οι ποιητές, άλλοτε δεν είναι πλήρως εγγράμματοι και άλλοτε αδιαφορούν προκλητικά για τη γραμματική και την ορθοσυνταξία.

Ένα ωραίο ποίημα του Καβάφη, λόγου χάριν, με τολμηρό και βαθύ ηδονιστικό νόημα, πλην άτεχνο μορφολογικά, έχει τον γραμματικά λανθασμένο τίτλο «Επέστρεφε» ( εννοώντας προστακτική).

«Επέστρεφε συχνά και παίρνε με

αγαπημένη αίσθησις

όταν ξυπνά του σώματος η μνήμη ....».

Τα ίδια και χειρότερα κάνει στην ποίησή του και ο εθνικός μας ποιητής Διον. Σολωμός. Αλλάζει τύπους, καταστρέφει και συντέμνει μόρια, προθέσεις και άρθρα χάριν του μέτρου (που δεν το πετυχαίνει και πάντοτε) και βέβαια έχει το ελαφρυντικό ότι είναι ποιητής και ότι στα χρόνια του διαμορφώνεται δια πυρός και σιδήρου η νεοελληνική γλώσσα.

Στην 5^η στροφή του «Ύμνου εις την Ελευθερίαν» λέει:

«περασμένα μεγαλεία

και διηγώντας τα να κλαις».

Το «διηγώντας» είναι ανυπόστατο και μεγάλο λάθος της γραμματικής, που όμως έχει μείνει στην ιστορία.

Στον «Κρητικό» αλλάζει λέξεις. «Βρόντημα» λέξη δεν υπάρχει, ούτε και «την αδελφή μου ατίμησαν». Η λέξη είναι «ατίμασαν» εκ του «ατιμάζω».

Τα ίδια και στους «Ελεύθερους Πολιορκημένους». «Ευτυχισμός» λέξη δεν υπάρχει και ούτε δικαιολογείται η κατασκευή της.

Κάπου γράφει «μακριά σέρνει λαλιά, σαν το πεσούμενο άστρο». Το πεσούμενο είναι όμορφη και εύηχη λέξη, που όμως είναι λανθασμένη.

Η ανάγκη του μέτρου τον υποχρεώνει να παραποιήσει και να συντμήσει λέξεις.

Λέει στον «Κρητικό»:

«Κι’ ανεί τς αγκάλες μ’έρωτα και με ταπεινοσύνη»,

και στους «Ελεύθερους Πολιορκημένους»:

«Εξ’(!) αναβρύζει κι η ζωή σ’ γη (!), σ’ ουρανό, σε κύμα

αλλά στης λίμνης το νερό, π’ ακίνητό’ ναι κι άσπρο…»

Τι να πούμε! Φαίνεται ότι τα πάντα έγιναν «ποιητική αδεία», και τα καλά και τα κακά του κόσμου. Και τα σωστά και τα λάθη…