Η αρχαία ελληνική τραγωδία αποτελεί ένα «ταμείο σοφίας». Ως «σχολείο της δημοκρατίας» είναι επόμενο να περιέχει  πολύτιμες γνώμες για την πολιτική και τους πολιτικούς. Στην πόλη που γεννήθηκε η δημοκρατία ήταν φυσικό οι διανοούμενοι της εποχής εκείνης να ασχοληθούν με τη φύση του ηγέτη, γιατί ήξεραν πως από αυτή εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό η ευτυχία των  πολιτών και της πατρίδας τους γενικότερα. Σκοπός μου είναι να δείξω πώς αναδύεται ο  άξιος ηγέτης μέσα από τα έργα των τριών μεγάλων τραγικών μας ποιητών. Βέβαια,  ο Θουκυδίδης θεωρώντας τον Περικλή πρότυπο ηγέτη διαγράφει με γλαφυρό τρόπο την προσωπικότητά του και λέει γι’ αυτόν: «Και αιτία ήταν ότι αυτός, επειδή ήταν ισχυρός και στο αξίωμα και στο κύρος και φανερά αδιάφθορος  από χρήματα, εξουσίαζε τον λαό χωρίς να τον καταπιέζει και δεν παρασυρόταν από αυτόν παρά ο ίδιος τον καθοδηγούσε, γιατί δεν έλεγε τίποτε με σκοπό να τον ευχαριστήσει, επειδή δεν αντλούσε τη δύναμή του από ανάρμοστα πράγματα, αλλά αντίθετα μπορούσε να του φέρει αντιρρήσεις κι αν ακόμη προκαλούσε την οργή του , επειδή αντλούσε την επιρροή του από την εκτίμηση που του έτρεφαν οι πολίτες. Και κάθε φορά που καταλάβαινε ότι αυτοί είχαν μεγάλο θάρρος παρά τις κρίσιμες περιστάσεις εξαιτίας της αλαζονείας τους, τους επέπληττε, για να είναι πιο προσεκτικοί, και, όταν πάλι φοβούνταν υπερβολικά, τους επανέφερε στο θάρρος» (Ιστ. 2. 66). 

Σύμφωνα με όσα λέει ο Θουκυδίδης ο πολιτικός ηγέτης δεν πρέπει να βλέπει την πολιτική ως μέσο πλουτισμού. Δεν πρέπει να είναι λαϊκιστής, λαοπλάνος και δημαγωγός και να μη λέει στον λαό αυτό που αυτός θέλει να ακούσει, αλλά να του λέει αυτό που πρέπει* να μην του λέει το ευχάριστο, για να αναρριχηθεί στην εξουσία ή να την κρατήσει,  αλλά το ωφέλιμο, αδιαφορώντας  για το ενδεχόμενο πολιτικό κόστος, και να θέτει πάνω από όλα το συμφέρον του συνόλου. Αλλά πάνω απ’ όλα ο ηγέτης πρέπει να συνειδητοποιεί τον παιδαγωγικό του ρόλο και να γίνεται παράδειγμα με τη στάση ζωής που επιλέγει στους πολίτες.

Οι τραγικοί μας ποιητές με το στόμα των ηρώων των έργων τους δίνουν κάποια γνωρίσματα του ιδανικού ηγέτη και θέτουν κάποιες προϋποθέσεις για την άσκηση της εξουσίας . Στον Αισχύλο ο Αγαμέμνων λέει στη σύζυγό του Κλυταιμνήστρα πως «αυτόν που ’ναι αφέντης μαλακός // τον βλέπει κι ο θεός απ’ την αρχή με καλοσύνη» (Αγ., στ. 951-2). Τις προϋποθέσεις του καλού ηγέτη τονίζει και ο Σοφοκλής σε διάφορα έργα του. Ο Κρέων υπογραμμίζει στον Χορό των Θηβαίων γερόντων πως «όποιος  μια πόλη κυβερνά,// μα τις σωστές δεν παίρνει αποφάσεις, // και απ’ τον φόβο του τη γλώσσα καταπίνει// φαύλος πως είναι φαίνεται και τώρα και παλιά» (Αντ., στ. 178-81) και ο Φύλακας παρατηρεί στο ίδιο έργο στον Κρέοντα  με λαϊκή σοφία και δηκτικό ύφος «αλήθεια, είναι φοβερό //να μην κρίνει σωστά αυτός π’ αποφασίζει» (Αντ. , στ. 323). Και στον Φιλοκτήτη του ο Σοφοκλής μέσω του Χορού που απευθύνεται στον νεαρό Νεοπτόλεμο υπογραμμίζει τη σημασία που έχει για έναν άρχοντα η σύνεση και λέει: «η εξυπνάδα κάθε άλλη τέχνη στ’ αλήθεια ξεπερνά// κι η φρόνηση σ’ εκείνον που κρατά του Δία το θεϊκό το σκήπτρο // και είναι βασιλιάς» (στ. 138-40).

Ο Κρέων, ακόμα,  σημειώνει πως « όποιος μεσ’ στο σπίτι του φαίνεται άντρας δίκαιος// και μέσ’ στην πόλη θα φανεί το δίκαιο πως στέργει» (Αντ., στ. 661-2). Ο μάντης, πάλι,  Τειρεσίας κατηγορεί τον Κρέοντα για αισχροκέρδεια λέγοντας «η φάρα των τυράννων τα αισχρά τα κέρδη προσκυνά» (Αντ., στ. 1056).

 Όλα αυτά σημαίνουν πως ο ηγέτης μιας χώρας πρέπει να διαθέτει αυτό που ονομάζεται «ευβουλία», δηλαδή φρόνηση και ικανότητα για λήψη σωστών αποφάσεων, και να μην είναι φίλος του χρήματος, να είναι «αδιάφθορος», όπως λέει και ο Θουκυδίδης για τον Περικλή. Ο Σοφοκλής, όμως,  προχωρεί ακόμη πιο πολύ. Βάζει τον Κρέοντα να λέει πως «όποιος θεωρεί κάποιο πρόσωπο πιο αγαπητό από την πατρίδα αυτόν τον θεωρώ σκέτο μηδενικό και δεν τον υπολογίζω καθόλου» (στ. 182-183) και πως «ποτέ δεν θα έκανε φίλο κάποιον που είναι εχθρός της πατρίδας» (στ. 187-188). Πέρα δηλαδή από την «ευβουλία» και τη φρόνηση, πέρα από την «παρρησία» και την τόλμη, ο ηγέτης, σύμφωνα με τον Σοφοκλή, πρέπει να διακρίνεται για το υψηλό αίσθημα της φιλοπατρίας* να  αγαπά την πατρίδα του, να την τοποθετεί πέρα και πάνω από κάθε άλλη αξία και να έχει ως οδηγό στη διαμόρφωση της πολιτικής του το γενικό καλό. Ασφαλώς, κανείς δεν μπορεί να διαφωνήσει με αυτές τις παρατηρήσεις του Σοφοκλή που πρέπει να καθοδηγούν όποιον σκοπεύει να ασχοληθεί με την πολιτική….

      Και ο Ευριπίδης εκφράζει σε πολλές περιπτώσεις ανάλογες ιδέες . Ο Μενέλαος απευθυνόμενος στον Αγαμέμνονα στην Ιφιγένεια την εν Ταύροις παρατηρεί πως «πρέπει φρόνηση να έχει ο στρατηγός*// γιατί καθένας μας μπορεί μιας πόλης άρχοντας να γίνει// μυαλό σαν διαθέτει» (στ. 374-5): Παρόμοιες ιδέες εκφράζει ο ποιητής σε διάφορα αποσπάσματα από μη σωζόμενα έργα του. Τονίζει πως «δεν είναι φυσικό κάποιος να κυβερνά // κι ούτε θα’ πρεπε το σκήπτρο να κρατά // χωρίς να υπάρχει νόμος (Αντ., απόσπ. 171) και πως «πρέπει ν’ αρέσει στους πολλούς αυτός που κυβερνά» (Αντ., απόσπ. 172): Σε ένα άλλο απόσπασμα ο Ευριπίδης τονίζει με φιλοσοφική διάθεση πως ο άρχοντας στις σχέσεις του με τον λαό πρέπει να τηρεί το μέτρο και λέει χαρακτηριστικά : « Μην εξαρτάς απ’ τον λαό όλη τη δύναμή σου// μήτε πάλι  να τον περιφρονήσεις , αξία στον πλούτο δίνοντας, // μήτε ποτέ να διώξεις άντρα που στο λαό είναι πιστός // μήτε και περισσότερη απ’ όσο θέλει η στιγμή δύναμη να του δίνεις, //γιατί υπάρχει κίνδυνος μην τύραννος λαμπρός από πολίτης γίνει.// Τον άντρα που τιμάται χωρίς να το αξίζει// να προσπαθείς πάντοτε να τον βλάψεις,// γιατί οι κακοί σαν ευτυχούν// βαριά αρρώστια γίνονται για ολόκληρη την πόλη»  (Πλεισθ. απόσπ. 628).

Αλήθεια, πόσοι από τους σημερινούς πολιτικούς έχουν αυτά τα γνωρίσματα;  Πολλές φορές στις σφυγμομετρήσεις της κοινής γνώμης που γίνονται τίθεται στους πολίτες και το ερώτημα: «ποιον θεωρείτε καταλληλότερο πρωθυπουργό». Όμως ο «καταλληλότερος» πρωθυ- πουργός από κάποιον άλλο μπορεί να μην είναι «κατάλληλος» για πρωθυπουργός. Γιατί και αυτός που έχει πιο πολλά χρήματα από κάποιον άλλο δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη πως είναι πλούσιος.