Στις 24-10-2020 είχα δημοσιεύσει στο Εμπρός ένα άρθρο με τίτλο «Μια χαμένη γενιά». Εκεί καταδίκαζα τις μαθητικές καταλήψεις και αναφερόμουν στις επιπτώσεις που θα μπορούσαν να έχουν αυτές στη μαθησιακή διαδικασία. Έλεγα τότε τα εξής: «Στην εκπαιδευτική διαδικασία ισχύει και εφαρμόζεται η λεγόμενη αρχή της ‘‘αλληλοοικοδόμησης της ύλης’’. Αυτό σημαίνει πως η ύλη κάθε τάξης προστίθεται στην ύλη της προηγούμενης τάξης. Αν ένα παιδί δεν διδαχτεί κανονικά την ύλη της τάξης του και δεν την εμπεδώσει, θα έχει αδυναμίες και κενά που είναι ενδεχόμενο να επηρεάσουν ανεπανόρθωτα την εξέλιξή του. Γιατί οι εκπαιδευτικοί σε αυτές τις περιπτώσεις ή δεν θα μπορέσουν να καλύψουν την ύλη που χάνεται εξαιτίας των καταλήψεων ή θα την καλύψουν, κατά το κοινώς λεγόμενο, ‘‘τρέχοντας’’,  με αποτέλεσμα την ‘‘ημιμάθεια’’ που είναι χειρότερη από την ‘‘αμάθεια’’.

Τα πράγματα είναι χειρότερα σήμερα, που εξαιτίας της πανδημίας του κορονοϊού που έκλεισε τα σχολεία για το ήμισυ του περασμένου διδακτικού έτους οι μαθητές πολλών τάξεων, ιδίως του Δημοτικού που αποτελεί και τη βάση για την παραπέρα εξέλιξη των μαθητών,  δεν προσήλθαν καθόλου στα σχολεία. Θα ήταν αστείο να υποστηριχτεί πως οι μαθητές αυτοί διδάχτηκαν και εμπέδωσαν την ύλη που προβλέπεται γι’ αυτούς με τα υποτυπώδη διαδικτυακά μαθήματα που, άλλωστε, δεν εξυπηρετούν όλους τους μαθητές. Η αλήθεια είναι μία: αν το παιδί δεν μάθει αυτό που πρέπει, όταν πρέπει και όπως πρέπει, δεν πρόκειται να το μάθει ποτέ!

Όμως η πανδημία θα έχει και άλλες συνέπειες για τους μαθητές, συνέπειες  ψυχολογικές και συναισθηματικές στις οποίες λίγο δίνουμε σημασία.  Τα παιδιά της εποχής μας, ακόμη και κάτω από κανονικές συνθήκες, έχουν σχεδόν απολέσει την ιδιότητα του παιδιού και τη δυνατότητα να παίξουν. Κάποιος είχε πει πως «το παιχνίδι είναι τόσο παλιό όσο και ο κόσμος». Δεν ξέρω αν αυτό είναι σωστό, αλλά ξέρω πως μικροί και μεγάλοι, απλοί άνθρωποι,  στρατιώτες ή βασιλιάδες,  άνθρωποι και Θεοί έπαιζαν τις ελεύθερές τους ώρες ακόμη και από την εποχή του Ομήρου. Μελετώντας κανείς τα έπη του διαπιστώνει πως ο Δίας έπαιζε με τον ακόλουθό του Γανυμήδη πολλές φορές μονά -ζυγά, οι ήρωες Αχιλλέας και Αίαντας έπαιζαν κύβους, η βασιλοπούλα Ναυσικά του νησιού των Φαιάκων έπαιζε τόπι με τις φιλενάδες της στο ποτάμι, τόπι που κύλησε εκεί όπου βρισκόταν ο Οδυσσέας και έτσι έγινε η συνάντησή τους, και οι μνηστήρες που περίμεναν στο παλάτι του Οδυσσέα την επιλογή της Πηνελόπης έπαιζαν στην αυλή του παλατιού του διάφορα παιχνίδια και αγωνίζονταν. Αλλά και οι αρχαίοι φιλόσοφοι Σωκράτης, Πλάτων και  Αριστοτέλης τόνιζαν πως τα παιδιά δεν μαθαίνουν γράμματα με τη βία, αλλά «παίζοντας» και πως το παιχνίδι πρέπει να είναι ένα κομμάτι από τη ζωή τους και την καθημερινότητά τους. Φέρεται μάλιστα πως ο φιλόσοφος Αναξαγόρας είχε εκφράσει την επιθυμία, όταν πεθάνει, τα παιδιά να αφήσουν το μάθημα, να φύγουν από το σχολείο και να πάνε να …..παίξουν!

Οι αναφορές στο παιχνίδι μάς πάνε πολύ πίσω, στην ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα, αλλά η σπουδή και η πραγματική μελέτη της σημασίας του για την ανάπτυξη του παιδιού ανάγεται στη ρομαντική κίνηση του 18^ου αι., οπότε ο Ρουσσώ πρόβαλε τη σημασία του παιχνιδιού για την ανάπτυξη του ανθρώπου. Έκτοτε φιλόσοφοι και παιδαγωγοί, επιστήμονες κάθε είδους και ψυχολόγοι  τόνισαν με τις μελέτες τους τον σημαντικό ρόλο που παίζει το παιχνίδι στην ανάπτυξη του παιδιού, ιδιαίτερα του μικρού, ενώ η Μοντεσσόρι πρόβαλε τον εκπαιδευτικό του ρόλο και τον θεραπευτικό του χαρακτήρα. Σήμερα το παιχνίδι θεωρείται  έκφραση της συναισθηματικής της πνευματικής ανάπτυξης και κατάστασης του παιδιού, και έχει συνδεθεί με τη δημιουργικότητα και την αυτογνωσία. Θεωρείται αποτελεσματικό παιδαγωγικό μέσον.  

          Φαίνεται, λοιπόν, πως το παιχνίδι, ιδιαίτερα το ομαδικό, παίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού και πως έχει μεγάλη παιδαγωγική αξία: αναπτύσσει τη συντροφικότητα και τη συνερ- γατικότητα,  ασκεί τις σωματικές δεξιότητες, καλλιεργεί το πνεύμα και, κυρίως, βοηθά τα παιδιά να γνωρίσουν ένα κόσμο διαφορετικό, να σέβονται τους κανόνες και τις αρχές του παιχνιδιού, και, επομένως, μαθαίνουν να σέβονται και να τηρούν τους νόμους της Πολιτείας ως μελλοντικοί ενήλικες πολίτες. 

Είναι τόσο καταλυτική η επίδραση που ασκεί το παιχνίδι στην προσωπικότητα του παιδιού που έκανε κάποιον να πει πως, όποιος αφιερώνει τη ζωή του στη μάθηση, έχει λιγότερες πιθανότητες επιτυχίας από αυτόν που αφιερώνει τη ζωή του στο παιχνίδι και πως ο homo ludens, δηλαδή ο άνθρωπος που παίζει, είναι ανώτερος από τον  homo sapiens, δηλαδή τον σοφό άνθρωπο. Δεν είναι άσχετο το γεγονός πως η λέξη «παιδεία» συνδέεται ετυμολογικά με τη λέξη «παιδιά», δηλαδή το παιχνίδι, και πως οι λέξεις «παιδί», «παιχνίδι», «παίζω» είναι ομόρριζες και πως το ρήμα «παίζω» προέρχεται από την αρχαία λέξη «παις, -δός» που σημαίνει παιδί και η λέξη «παιχνίδι» προέρχεται ετυμολογικά από το αρχαίο «παίγνιον» που και αυτό σχετίζεται με το «παίζω». Τούτο σημαίνει πως, αν στερήσει κανείς το παιχνίδι από το παιδί, αλλοιώνει και αλλοτριώνει τη φύση του.

          Εμείς είχαμε τη δυνατότητα να παίζουμε στον ελεύθερό μας χρόνο, όταν τελειώναμε τη μελέτη των μαθημάτων μας και όσο το επέτρεπε το φως της μέρας. Παίζαμε στις αυλές των σπιτιών μας, στους δρόμους και τις πλαταιούλες, στην αυλή του σχολείου μας και στις αλάνες. Τα παιχνίδια μας, ατομικά ή ομαδικά, ήταν προσαρμοσμένα στις δυνατότητες που μας παρείχε το φυσικό μας περιβάλλον και στο φύλο μας. Άλλα παιχνίδια έπαιζαν τα κορίτσια και άλλα τα αγόρια και άλλα έπαιζαν ανάμεικτα τα αγόρια και τα κορίτσια. Τα σημερινά παιδιά, δυστυχώς, δεν έχουν ούτε τον ελεύθερο χρόνο να παίξουν  -θεωρούνται οι σκληρότερα εργαζόμενοι πολίτες- ούτε και τις κατάλληλες συνθήκες και πολύ φοβούμαι πως θα καταντήσουν «συναισθηματικά και ψυχολογικά» ανάπηρα.....Ας τα αφήσουμε, λοιπόν, να παίξουν, αν θέλουμε να τα σώσουμε……