Ο πορθμός που χωρίζει τη Λέσβο από την Ασία

Δύο ώρες κάνει το καραβάκι να διασχίσει τον «πορθμό που χωρίζει την Λέσβο από την Ασία», να μπει στο μπουγάζι και να πιάσει στο λιμάνι του Αϊβαλιού. Σ’ αυτόν τον σημερινό δρόμο, που είναι γεμάτος από νησιά, που τα χρώματα της πέτρας δείχνουν την συνέχεια του εδώ με το απέναντι, η γεωλογική σφραγίδα του Αιγαίου φαίνεται και χάνεται κάτω από τα νερά του. Πριν από 2 εκ. χρόνια, το νησί ήταν ακρωτήρι της Ασίας μέσα στο στενό Αιγαίο.

Μια λίμνη ήταν παρούσα και γέμισε από τα άσπρα στρώματα του «ιζηματογενούς ασβεστόλιθου», δηλαδή των κελυφών των πλασμάτων του βυθού της στην περιοχή. Σ’ αυτή τη λίμνη χάθηκαν και σκεπάστηκαν όλα τα ζώα που βρέθηκαν στα Βατερά. Στο Αεροδρόμιο, στο Νοσοκομείο, στα Ταμπακαριά, στα δύο άσπρα Τοκμάκια, φαίνεται το από εδώ μέρος.

Στα λατομεία στο Σαρμουσάκ, με την κόκκινη πέτρα, που έχτισε το Αϊβαλί και τον Άγιο Θεράποντα, ο ίδιος Ιγνιβρίτης των Μυστεγνών, πατάει επάνω στο ίδιο άσπρο στρώμα. Αυτό το στρώμα που θα το βρούμε σκαρφαλώνοντας και στο Καζ Νταγ. Αυτός ο πορθμός, όταν ο πλανήτης, πριν από 1,6 εκ. χρόνια, αρχίζει την περιπέτεια με τους παγετώνες, τέσσερις φορές, μια γίνεται δρόμος και μια γεμίζει τα 50 μέτρα του βάθους του με νερά.

Και πριν από 10 χιλιάδες χρόνια, οι πάγοι λιώνουν για τελευταία φορά, ο άνθρωπος παύει να ακολουθά τα ζώα, τα ημερεύει, καλλιεργεί διάφορα φυτά και στήνει τους πρώτους οικισμούς. Το νησί είναι πια όπως το ξέρουμε τώρα. Όμως, το 2000*, στα Ροδαφνίδια του Λισβορίου, ανακαλύπτονται και δημοσιεύονται κάτι εργαλεία, που δείχνουν ότι άνθρωποι, όταν ο πορθμός ήταν στεριά, πριν χιλιάδες χρόνια, ήλθαν εδώ, δίπλα σε ποτάμια, στα θερμά νερά, και κυνηγούσαν ζώα στη Λίμνη, που αργότερα έγινε γνωστή σαν Πυρραίων Εύριπος, στον Κόλπο της Καλλονής.

Αυτά έγιναν ίσως πριν από 500-700 χιλιάδες χρόνια, στη λεγόμενη πρώιμη Παλαιολιθική εποχή, ίσως και έως πριν 200 χιλιάδες χρόνια, ίσως και μεταγενέστερα (από την υπάρχουσα μικρολιθοτεχνία). Μέσα σ’ αυτά τα εργαλεία, βρίσκονται απολιθωμένα καλαμάκια από υδρόβια φυτά, που υπήρχαν στα ποτάμια και στη λίμνη με τα ιζήματα των κελυφών. Αυτές οι μύτες οι κόκκινες του ιγνιβρίτη των δυτικών παραλίων, τα Τοκμάκια, οι Εκατόνησοι και τα ακρωτήρια του απέναντι, ένας συνεχής δρόμος έφερνε για χιλιάδες χρόνια αυτούς τους κυνηγούς - τροφοσυλλέκτες στη γη του σημερινού νησιού.

*Το 2000 ο Χάρης Χαρίσης, η σύζυγός του, P. Durant, κι εγώ, βρήκαμε τα εργαλεία και δημοσιεύσαμε τα μοναδικά ευρήματα στο περιοδικό «Αρχαιολογία» (Τευχ. 76, Σεπτ. 2000). Τo 2008, τα εργαλεία χρονολογούνται 200-600 χιλ. ετών (παλαιοανθρωπολόγος Laia Pyjol, Οδηγός Μουσείου Σιγρίου 2008). Από το δημοσίευμα ήλθαν στο νησί ειδικοί επιστήμονες και από το 2012 έως και σήμερα το Πανεπιστήμιο Κρήτης ανασκάπτει την περιοχή, αποκαλύπτοντας τις λεπτομέρειες των μυστικών αυτής της γνωστής από το 2000, μοναδικής θέσης.

Δύο εκ. χρόνια πριν, η λίμνη

…και ο λευκός βυθός της στα Τοκμάκια

Και στο Σαρμουσάκ

…η ίδια άσπρη «φλέβα»

…που ανηφορίζει μέχρι το Κοτζά Νταγ

…με τα απολιθωμένα καλαμάκια (ίσως οικ. Cyperaceae) στα Ροδαφνίδια

…στο υλικό των εργαλείων της Παλαιολιθικής εποχής, χιλιάδες χρόνια μετά (χειροπέλεκυς 2002)

…και των μεταγενέστερων λεπίδων (2003)

…αρκετά από τις ανασκαφές από το 2012