Ανυπόμονα, τα θηλυκά του οξύρρυγχου της Κασπίας που έχουν φτάσει σε ηλικία αναπαραγωγής, εγκαταλείπουν τη θάλασσα και καταφεύγουν στα ποτάμια, το Βόλγα ή τον Ουράλη, για να αποθέσουν τα αυγά τους, που καταλήγουν στο βυθό. Κι έρχεται η σειρά των αρσενικών, να τα ακολουθήσουν και να εναποθέσουν το σπέρμα τους πάνω στα ωάρια. Μία εβδομάδα αργότερα, ξεπηδούν από τα γονιμοποιημένα ωάρια μικροί οξύρρυγχοι, που αρχίζουν να κολυμπούν ελεύθεροι.

Η εικόνα που περιγράψαμε ανήκει πλέον στο παρελθόν. Μισός αιώνας έχει περάσει από τότε που τα συγκεκριμένα τέσσερα - πέντε είδη που επιζούν στην Κασπία, μπορούσαν να αναπαραχθούν ελεύθερα στη φύση. Μόνο τα μη γονιμοποιημένα και επεξεργασμένα αυγά του οξύρρυγχου μπορούν να ονομαστούν «χαβιάρι». Όμως, η ζήτηση του πανάκριβου εδέσματος έχει προσλάβει υστερικές διαστάσεις, απειλώντας με αφανισμό και τα 27 είδη που επί 250 εκατομμύρια χρόνια κολυμπούν ελεύθερα στις θάλασσες της υδρογείου. Απειλούνται επίσης από τη ρύπανση, τα υδροηλεκτρικά έργα, την παράνομη αλιεία και εμπορία και τις σπείρες των κερδοσκόπων.

Πάντως, παρά τις δυσοίωνες προοπτικές, ίσως καταφέρουν τελικά να επιβιώσουν. Οι προσπάθειες της καθηγήτριας Ellen Pikitch, επικεφαλής του Ινστιτούτου Ocean Conservation Science του Πανεπιστημίου Stony Brook, της Νέας Υόρκης, επιτρέπουν έστω και λίγη αισιοδοξία. Μαζί με τη δρα. Φαίδρα Δουκάκη του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια και άλλους ερευνητές, διενήργησαν έρευνες σε εκτροφεία και ποτάμια στην Κασπία Θάλασσα και επισκέφθηκαν ψαράδες. Σε συνεργασία με τοπικούς υδροβιολόγους και εκτροφείς, κυρίως στο Καζακστάν και τη Ρωσία, συγκέντρωσαν δείγματα από τον ποταμό Ουράλη, την τελευταία γωνιά της Γης όπου η μπελούγκα πολλαπλασιάζεται στη φύση.

Η μπελούγκα έχει τη μεγαλύτερη ζήτηση, καθώς μας εφοδιάζει με το καλύτερο γκρίζο χαβιάρι. Σκοπός των επιστημονικών ερευνών είναι να υπολογίζουν τα επιτρεπτά όρια αλίευσης, ώστε να αποτραπεί η εξαφάνιση του είδους.

Γευστική απόλαυση
Στόχος των βιολόγων δεν είναι να περιοριστούν οι γαστρονομικές απολαύσεις των καταναλωτών, αλλά να καθοριστεί το πλαίσιο της ισόρροπης και λελογισμένης αλιείας του οξύρρυγχου. Υπόθεση καθόλου εύκολη, αν συνυπολογίσει κανείς τα τεράστια οικονομικά συμφέροντα που εμπλέκονται στη συγκεκριμένη υπόθεση. Σε κάθε περίπτωση, οι καλοφαγάδες θα έχουν και στο μέλλον την ευκαιρία να απολαύσουν την πολυπόθητη λιχουδιά. Η Ellen Pikitch και η Φαίδρα Δουκάκη, πάντως, καταναλώνουν με εξαιρετική φειδώ χαβιάρι και μόνο εφόσον προέρχεται από αναγνωρισμένο εκτροφείο.

Η ιχθυοκαλλιέργεια είναι ένας τρόπος να διασωθεί ο οξύρρυγχος, αν όχι στη φύση, τουλάχιστον σε εκτροφεία, κάτω από ελεγχόμενες συνθήκες. Τα τελευταία 100 χρόνια πολλαπλασιάζονται τα εκτροφεία εμπορικής καλλιέργειας όχι μόνο γύρω από την Κασπία, αλλά και σε χώρες όπως η Γερμανία, η Γαλλία, η Ισπανία, το Ισραήλ και οι ΗΠΑ. Περιορισμένη καλλιέργεια οξύρρυγχου γίνεται και στη λίμνη των Ιωαννίνων. Επιχειρήθηκε επίσης να τοποθετηθούν ιχθύδια σε διάφορες θάλασσες, όπως στη Βαλτική, με πενιχρά ωστόσο αποτελέσματα.

Ένας τρόπος για να αντιμετωπιστεί η απειλή της εξαφάνισης του οξύρρυγχου, είναι η καλλιέργεια σε ελεγχόμενα εκτροφεία. Τα ιχθύδια στη φωτογραφία, προέρχονται από ιρανικό εκτροφείο που παράγει κάθε χρόνο 17 εκατομμύρια αυγά

Ένα ακόμη μέτρο για την ανάσχεση της απειλητικής μείωσης του οξύρρυγχου είναι η αφαίρεση με καισαρική των ωαρίων του, χωρίς να προκληθεί ο θάνατος του ψαριού. Μελετώνται διάφορες τεχνικές. Ωστόσο, αναμένεται να περάσει αρκετός καιρός έως ότου βρεθεί η πιο πρακτική και αποδοτική μέθοδος. Ίσως έχουν επιτυχή κατάληξη οι προσπάθειες να παρασκευαστεί τεχνητό χαβιάρι, με την ίδια γεύση ή αντίστοιχη του γνήσιου. Η ιαπωνική μάρκα Cavianne, που παρασκευάζει χαβιάρι από φύκη και θαλασσινά, παράγει τεχνητό χαβιάρι σε ποσότητες που αντιστοιχούν στο 1/5 της συνολικής που καταναλώνεται στη χώρα.

Στη διάσωση του οξύρρυγχου θα πρέπει να συνδράμουν και οι καταναλωτές, όπως επισημαίνει η Ellen Pikitch. Στη Νέα Υόρκη καταγράφεται στροφή των καταναλωτών προς το χαβιάρι που διατίθεται από πιστοποιημένα εκτροφεία. Για να γίνει όμως κοινή συνείδηση η ανάγκη ευαισθητοποίησης επί του θέματος, απαιτείται πολύς χρόνος. Χρόνος που δε διαθέτει ο οξύρρυγχος. Αν δεν υπάρξει συντονισμός των προσπαθειών, οι άγριοι οξύρρυγχοι της Κασπίας θα εκλείψουν την επόμενη 50ετία.

Εξίσου αρνητικά είναι τα προγνωστικά και για άλλα είδη του πλανήτη. Ειδικότερα, τα βορειοαμερικανικά έχουν να αντιμετωπίσουν τη ρύπανση, τα υδροηλεκτρικά έργα και την υπεραλίευση. Το ίδιο και οι οξύρρυγχοι από την κεντρική Ευρώπη μέχρι την Ασία και τον Ειρηνικό.

Επομένως, είναι μείζονος σημασίας οργανώσεις, όπως η IUCN, και διεθνή όργανα, όπως η σύμβαση CITES, να συνεχίσουν το διάλογο με επιστήμονες και τοπικές αρχές, ώστε να παρακινηθούν οι χώρες όπου υπάρχουν οξύρρυγχοι, να εφαρμόσουν σχέδια διάσωσής τους. Σε αυτή την περίπτωση το χαβιάρι θα διατίθεται μόνο από τα πιστοποιημένα εκτροφεία, ενώ εκτιμάται ότι μακροπρόθεσμα θα καταστεί συμφέρουσα η παραγωγή του «μαύρου μαργαριταριού».

Αν μπει φραγμός στο παράνομο εμπόριο και περιοριστούν τουλάχιστον κατά 1/5 οι ποσότητες του οξύρρυγχου που αλιεύονται, τότε θεωρείται πολύ πιθανή η σταθεροποίηση του πληθυσμού του κατά τη διάρκεια των επόμενων 30 - 40 ετών, εκτιμά η Ellen Pikitch. Τότε ο αργός, θωρακισμένος γίγαντας που υφίσταται πάνω από 250 εκατομμύρια χρόνια, θα εξακολουθήσει να κολυμπά σε θάλασσες και ποταμούς.

ΣΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ "SCIENCE ILLUSTRATED"